برجام و توافق موقت

 گزارش‌های اخیر مبنی بر تلاش روسیه برای جلب موافقت ایران با توافقی موقت در مذاکرات وین می‌تواند حاکی از وجود برخی موانع در راه احیای کامل برجام در محدوده زمانی باشد که گویا طرف غربی به‌طور غیررسمی مطرح کرده است. این گزارش‌ها به این دلیل جدی است که روسیه آن را تکذیب نکرده و اولیانف، نماینده روسیه، قبلا طی توییتی در 18 دسامبر اظهار امیدواری کرده بود که مذاکرات تا «اواخر ژانویه، اوایل فوریه» به نتیجه برسد و به این وسیله تلویحا خود را با محدوده زمانی مورد اشاره موافق نشان داده بود. به گزارش ان‌بی‌سی طرح روسیه شش‌ماهه و قابل تمدید است و شامل توقف غنی‌سازی 60 درصدی، ارسال اورانیوم غنی شده تا حد 60‌درصد به خارج، محدودیت در غنی‌سازی 20 درصدی و سانتریفیوژهای پیشرفته است. در مقابل، امریکا حدود 10 میلیارد دلار از موجودی مسدود شده ایران در برخی از کشورها را آزاد خواهد کرد. ایده توافق موقت نوعی گرته‌برداری از توافق موقت ژنو است که در آذر 1392 بین ایران و 1+5 حاصل شد و مطابق آن ایران غنی‌سازی 20 درصدی و برخی دیگر از فعالیت‌های هسته‌ای را متوقف کرد و امریکا و اروپا نیز بخشی از دارایی‌های ایران را آزاد کردند. اما شرایط کنونی با شرایط آذر 92 دارای تفاوت‌های ذهنی و عینی بسیار زیادی است. در آن دوره برداشتن تحریم‌ها و عادی شدن روابط اقتصادی ایران با جهان و کاهش تنش در منطقه ممکن به نظر می‌رسید و امید به حل مساله بالا بود. اما تجربه خروج ترامپ از برجام و امکان تکرار آن توسط دولت بعدی امریکا و تردید شرکت‌ها و بانک‌های بزرگ بین‌المللی در کار با ایران در اثر ادامه تحریم‌های اولیه و تحریم‌های ثانویه غیرهسته‌ای و نیز ادامه تنش‌های منطقه‌ای و... نشان داد که کار عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران با جهان به سادگی امکان‌پذیر نیست. با توجه به چنین تجربیاتی، اکنون طرف ایرانی نگاه مثبتی به توافق موقت ندارد و نگران آن است که کاهش اهرم‌هایی که در دست دارد، موضعش درمذاکرات را تضعیف کند. 

سایت نورنیوز که گفته می‌شود منعکس‌کننده نظرات شورای امنیت ملی است، پس از انتشار این گزارش‌ها تاکید کرد که ایران «هیچ توافق موقتی را نمی‌پذیرد و صرفا به دنبال دستیابی به توافقی قابل اتکا و پایدار است.» دولت بایدن اگر چه از پیشنهاد روسیه فاصله گرفته، اما در تحلیل نهایی باید موافق توافق موقت باشد. البته با توجه به در پیش بودن مبارزات انتخاباتی کنگره، توافق موقت دستاورد چندانی برای دمکرات‌ها محسوب نمی‌شود و احتمال الزام به ارسال یک توافق موقت به کنگره برای بررسی نیز مشکل بعدی خواهد بود. لازم به یادآوری است مطابق «قانون بررسی توافق هسته‌ای با ایران» (INARA) که در مارس 2015 با حمایت قوی دمکرات‌ها (98 رای در سنا و 400 رای در مجلس نمایندگان) به تصویب رسید، هر توافق جدیدی با ایران باید برای بررسی به کنگره ارسال شود. این در حالی است که در صورت احیای کامل برجام، دولت بایدن ممکن است با این استدلال که برجام قبلا در کنگره بررسی شده است، بتواند از ارسال مجدد آن به کنگره خودداری کند. البته جمهوری‌خواهان مدعی‌اند که قانون INARA حتی بازگشت به برجام را نیز منوط به موافقت کنگره کرده است. به‌علاوه، جریان‌هایی در منطقه نیز با توافق موقت مخالف‌ و مدعی هستند که در این صورت ایران همچنان مجاز به ادامه تجربه و کار با اقلام و ادوات هسته‌ای خواهد بود. نکته قابل توجه دیگر در این رابطه این است که به‌رغم تقابل حاد بین روسیه و غرب بر سر اوکراین به نظر می‌رسد که دو کشور قصد ادامه همکاری در مورد برنامه هسته‌ای ایران را دارند. این موضوع در بیانیه مشترک وزرای خارجه امریکا و روسیه بعد از ملاقات در حاشیه اجلاس گروه 20 مطرح شد و جمعه گذشته نیز بلینکن درمصاحبه مشترک با لاوروف خواستار استفاده از نفوذ روسیه برای حل مساله برجام شد. وی مدعی شد که روسیه نیز در «حس فوریتی » که امریکا دارد، شریک است. اولیانف نیز دو روز قبل طی توییتی از ادامه همکاری روسیه در مورد برجام به‌رغم روابط «بسیار بد» بین روسیه و امریکا نوشت. قابل ذکر است که بحران اوکراین و کریمه در 2014 نیز مانع همکاری دو کشور برای نیل به برجام نشده بود. اکنون سوال این است که آیا به‌رغم تمایل روسیه و احتمالا چین به توافق موقت، آیا رد آن برای ایران دشوار نخواهد بود.  البته قضاوت در مورد توافق موقت به‌طور کلی ممکن نیست؛ چرا که در این مورد نیز مثل هر مورد دیگر جزییات مهم و تعیین‌کننده است و جزییات تنها در پشت میز مذاکره مشخص خواهد شد. لذا طرف ایرانی می‌تواند اظهارنظر نهایی در مورد آن را به مشخص شدن جزییات کامل در جریان مذاکرات موکول کند و با توجه به مسائل اقتصادی- اجتماعی در داخل و شرایط منطقه نگاهی مثبت به آن داشته باشد.