تکرار یک تجربه تلخ

روز دوشنبه نهم خرداد ماه علی صالح‌آبادی، رییس کل بانک مرکزی در مراسم افتتاحیه بیست‌ونهمین همایش سیاست‌های پولی و بانکی با اعلام خبر انتشار اوراق ارزی در روزهای آتی گفت: به عنوان نوآوری جدید اوراق ارزی منتشر خواهد شد، این اوراق هم ارز جمع می‌کند و هم بازپرداخت آن به شکل ارزی خواهد بود و به این ترتیب اشخاص حقیقی و حقوقی و گروه‌های مختلفی که دارای ارزهای راکد هستند می‌توانند نسبت به خرید این اوراق اقدام کنند، سود و اصل این اوراق به صورت ارزی خواهد بود و ناشرانی که دارای درآمد ارزی هستند می‌توانند نسبت به انتشار اوراق اقدام کنند.

اوراق ارزی چیست؟
اوراق ارزی، یک ابزار قانونی برای کسب سود از نوسانات قیمت ارز است. اوراق ارزی معمولا به سه مدل مختلف منتشر می‌شود اولین مدل گردآوری منابع صرفا ارزی، پرداخت سودهای دوره‌ای ارزی و تسویه ارزی است که آنگونه که رییس کل بانک مرکزی اعلام کرده این مدل مد نظر دولت است، دومین مدل انتشار ارزی اوراق و گردآوری منابع به صورت ریالی، محاسبه ارزی سود اوراق و پرداخت آن به ریال و محاسبه سود و زیان نهایی اوراق به صورت ارزی اما با تسویه ریالی است که در دولت محمود احمدی‌نژاد انجام شد. این در حالی است که در ابتدا قرار بر آن بود که تسویه‌ها هم به صورت ارزی باشد اما تسویه به صورت ریالی و با نرخ دولتی دلار انجام و موجب نارضایتی مردم شد و سومین روش نیز اختیار بر پرداخت و تسویه ریالی یا ارزی است.  بر اساس این گزارش؛ با توجه به محدود شدن خرید دلار و سخت شدن سرمایه‌گذاری در این بازار، هر چند انتشار این اوراق می‌تواند راهکار قانونی برای سرمایه‌گذاری ارزی باشد اما این امر تنها در شرایط بازپرداخت ارزی حائز اهمیت است، چرا که مزیت انتشار اوراق برای خریداران، کسب سود متناسب با تغییرات بازار دلار است. همچنین منفعت این تصمیم، برای سیاست‌گذار نیز معرفی یک ابزار جدید سیاست‌گذاری ارزی، در جهت کاهش تقاضا برای خرید اسکناس با هدف سفته‌بازی است.

انتشار اوراق ارزی در کشور چه پیشینه‌ای دارد؟
احمد حاتمی یزد، کارشناس ارشد بانکی و از مدیران پیشین بانک صادرات در مورد تصمیم دولت برای انتشار اوراق ارزی به منظور تامین بخشی از کسری بودجه دولت و تامین نقدینگی برای پروژه‌های عمرانی بر این باور است که این موضوع به میزان استقبالی که از سوی مردم و سرمایه‌گذاران صورت خواهد گرفت وابسته است و تنها در صورت پذیرش مردم این اوراق می‌تواند به توسعه کشور و تامین کسری بودجه دولت کمک کند. این کارشناس بانکی با بیان اینکه بعید است چندان استقبالی از اوراق ارزی در داخل یا خارج از کشور صورت گیرد به «اعتماد» گفت: آنگونه که در تجربه قبلی انتشار اوراق ارزی دیدیم در دولت محمود احمدی‌نژاد دولت پس از فروش اوراق ارزی در زمان تسویه آن اقدام به پرداخت ریالی با نرخ دولتی کرد. حاتمی‌یزد در ادامه خاطرنشان کرد: در آن زمان هر چند بانک ملت اوراق قرضه ارزی با ضمانت شرکت ملی نفت صادر کرد و یک تعداد از بانک‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی نیز این اوراق را خریداری کردند و در مجموع حدود 500 میلیون یورو هم از فروش این اوراق به دست آمد منتها در زمان تسویه آن نه بانک ملت و نه ضامن آن که شرکت ملی نفت بود به تعهدات‌شان بابت تسویه ارزی عمل نکردند و اعلام کردند ارزی در بساط ندارند و باید مردم ریال نرخ دولتی دلار را بپذیرند.
این کارشناس بانکی تصریح کرد: طبعا افرادی که می‌خواهند این‌بار هم در اوراق ارزی سرمایه‌گذاری داشته باشند سوابق آن را در گذشته بررسی خواهند کرد و معمولا افراد وارد سرمایه‌گذاری بدون مطالعه نمی‌شوند.

دولت این‌بار هم توان بازپرداخت ارزی نخواهد داشت
حاتمی یزد با بیان اینکه در شرایط فعلی نیز دولت توان بازپرداخت ارزی را ندارد، ادامه داد: حتی اگر سابقه انتشار اوراق ارزی و نحوه بازپرداخت آن را هم در کشور نداشتیم شرایط اقتصادی فعلی به گونه‌ای نیست که به مردم و خریداران احتمالی این اوراق اطمینان داده شود که منابع مالی که در این اوراق سرمایه‌گذاری می‌کنند به آنها برگشت داده شود.
این کارشناس بانکی در ادامه گفت: با توجه به تحریم‌های سخت نفتی و غیره که امریکا بر کشور تحمیل کرده است، توان بازپرداخت ارزی در کشور وجود ندارد و احتمال بازپرداخت ارزی هم بسیار کم است و در نتیجه تاثیر این تصمیم نیز در بودجه کشور و برنامه توسعه ناچیز خواهد بود.
حاتمی یزد تصریح کرد: البته ممکن است دولت در نظر داشته باشد با در اختیار گرفتن ارز از این کانال هزینه‌های ارزی خود را پوشش دهد به عنوان مثال با توجه به هزینه‌های ارزی بالا در واردات کالای اساسی دولت می‌تواند از این طریق این کالاها را وارد کشور کند که بر اساس آمارها سالانه تنها در این بخش حدود 15 میلیارد دلار و شاید هم بیشتر هزینه داشته باشد و از این طریق هم باز می‌بینیم انتشار اوراق ارزی چندان تاثیری در جمع‌آوری نقدینگی نخواهد داشت.

سرمایه‌گذاران در خرید این اوراق تردید دارند
این کارشناس بانکی در پاسخ به این پرسش که آیا سرمایه‌گذاران خارجی نیز از اوراق ارزی ایران استقبال خواهند کرد، افزود: ابدا در شرایط تحریمی یک سرمایه‌گذار خارجی هم از این اوراق ارزی استقبالی نخواهد کرد چرا که هر سرمایه‌گذار خارجی که چنین اقدامی کند مورد تنبیه و مجازات بانک‌های خارجی قرار خواهد گرفت. 
او با بیان اینکه حتی در این شرایط ایرانیان خارج از کشور هم تمایلی برای خرید اوراق ارزی ندارند تصریح کرد: همه سرمایه‌گذاران خارجی اعم از ایرانی و غیر ایرانی در سرمایه‌گذاری‌های ایران بسیار تردید دارند و بهتر آن است این مسائل به صورت ریشه‌ای اول حل شود.
حاتمی‌یزد در پاسخ به این پرسش که چرا در شرایطی که کشور در تحریم‌های سختی قرار گرفته بانک مرکزی چنین تصمیمی اتخاذ کرده، گفت: بانک مرکزی امروز از کارشناسان زبده‌اش خالی شده و افرادی در این بانک مسوولیت گرفته‌اند که از تجربه و دانش کافی در امور بانکداری برخوردار نیستند و به اعتقاد من انتشار اوراق ارزی هم در شرایط کنونی موفقیتی به دنبال نخواهد داشت.