طالبان علیه طالبان

کمتر از یک سال پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، اختلاف‌های درونی در این گروه شبه‌نظامی افراطی، بالا گرفته و ماندگاری حکومت طالبان را با چالشی جدی روبه‌رو کرده است. از آگوست سال گذشته و پس از خروج ایالات متحده و متحدانش از افغانستان که به سقوط حکومت افغانستان و سلطه مجدد طالبان بر این کشور انجامید، چالش‌های متعددی پیش‌روی این گروه افرا‌ط‌گرای حاکم بر افغانستان قرار گرفت. خواسته‌های جامعه جهانی و نهادهای حقوق‌بشری برای جلوگیری از نقض حقوق بشر در این کشور و در کنار آن، فشار واشنگتن برای جلوگیری از تبدیل دوباره افغانستان به پایگاهی امن برای گروه‌های تروریستی هم‌پیمان طالبان، مسائلی هستند که نه‌تنها حل‌وفصل نشده‌اند، بلکه نگرانی‌های بین‌المللی را بیشتر کرده‌اند. در این میان، درگیری داخلی میان جریان‌های مختلف درون طالبان، توانایی این گروه برای تأمین امنیت افغانستان و مقابله با گروه‌های رقیب از‌جمله داعش را بیش از گذشته زیر سؤال برده است.

گروه طالبان با شعار تشکیل حکومت اسلامی و تطبیق شریعت، قدرت را در افغانستان به دست گرفته و اکنون اعضای آن برای کرسی‌های حکومتی به جان هم افتاده‌ و اختلاف‌های درونی این گروه در روزهای اخیر نمایان‌‌تر شده است. گزارش‌های متعددی از اختلاف و درگیری میان اعضای این گروه، حکایت از بروز شکاف میان طالبان پشتون‌تبار و غیرپشتون این گروه تندرو دارد.

بازداشت «مخدوم عالم»، یکی از فرماندهان ازبک‌تبار طالبان در شمال افغانستان، تنش طالبان پشتون‌تبار و غیرپشتون این گروه را شعله‌ور کرد و زنگ خطر برای انحصار قدرت از سوی جریان اصلی (طالبان پشتون) را به صدا درآورد. طالبان این فرمانده ازبک‌تبار خود را به اتهام آدم‌ربایی بازداشت کرده بود، اما او این اتهام را رد کرده است. پس از بازداشت مخدوم عالم، هواداران او در شمال کشور به خیابان‌ها آمده و دست به اعتراض‌های گسترده زدند. در نهایت این فرمانده طالبان با پادرمیانی برخی فرماندهان ازبک‌تبار این گروه از بند آزاد شد. اکنون گزارش‌ها از ولایت فاریاب، حاکی از آن است که تنش میان قاری صلاح‌الدین ایوبی، دیگر فرمانده غیرپشتون طالبان، با حکومت مرکزی طالبان بالا گرفته و چند روز قبل او چندین نظامی پشتون‌تبار طالبان را در ولسؤالی المار مضروب کرده است. اما قاری صلاح‌الدین ایوبی بروز اختلاف با حکومت مرکزی را رد کرده است. گفته می‌شود در ماه‌های اخیر، پس از اوج‌گیری تنش‌ها میان طالبان، برخی فرماندهان محلی ازبک‌تبار این گروه در شمال کشور خلع سلاح و خانه‌نشین شده‌اند.

خطر  داعش
اخیرا «مؤسسه مطالعات جنگ» در گزارشی هشدار داده بود اعضای داعش در شمال افغانستان تلاش دارند طالبان ازبک‌تبار را برای پیوستن به این گروه تشویق کنند و درگیری‌های چند ماه قبل میان طالبان پشتون‌تبار و ازبک‌تبار، سبب ایجاد خلأ میان طالبان شده که ممکن است داعش از آن استفاده کند. در اوایل هفته جاری، رسانه‌های افغانستان گزارش دادند در پی وقوع درگیری میان مولوی عبدالقدیر، یکی از فرماندهان طالبان با نیروهای استخبارات این گروه در منطقه کلفگانی از توابع شهر تالقان، مرکز ولایت تخار، هشت نفر از‌جمله چهار غیرنظامی کشته شدند. از سوی دیگر، اختلاف و تنش میان مولوی مهدی مجاهد، فرمانده پیشین استخبارات (اطلاعات) طالبان در بامیان که تنها فرمانده هزاره‌تبار این گروه است، با حکومت کابل افزایش یافته و طالبان در تلاش‌ است این فرمانده خود را از قدرت نظامی خلع کند. طالبان برای گفت‌وگو و بازگرداندن او به کابل، تاکنون سه بار هیئت فرستاده است که در آخرین مورد، انعام‌الله سمنگانی، معاون سخنگوی این گروه نیز در نشست‌های مربوطه شرکت کرد، اما این نشست نیز بی‌نتیجه پایان یافت. پس از این تحولات، طالبان تلاش کرد با استفاده از قدرت نظامی، مولوی مهدی را خلع سلاح کند و 500 نظامی را از ولایت‌های دیگر به سرپل اعزام کرده‌ تا به ولسؤالی بلخاب که محل اقامت او است، حمله کنند. گزارش‌ها حاکی از آن است که از طالبان ازبک‌تبار در ولایت‌های فاریاب و جوزجان نیز خواسته شده 300 نظامی برای حمله به بلخاب بفرستند، اما آنها این درخواست را رد کرده‌اند. مولوی مهدی منفعت، سرنوشت هزاره‌ها را «خط قرمز» عنوان کرده و گفته است به هیچ قیمت از آن عدول نخواهد کرد. همچنان گزارش‌هایی هم از ولایت بدخشان در شمال شرق افغانستان منتشر شده که طالبان پشتون‌تبار برای تسلط بر معادن این ولایت، صدها نیروی جدید از قندهار وارد کرده‌اند تا دست طالبان تاجک‌تبار را از معادن کوتاه کنند.

با توجه به بروز شکاف‌ داخلی میان اعضای طالبان و افزایش حملات «جبهه مقاومت ملی» و دیگر جبهات ضد طالبان، معادله صلح و جنگ در این کشور پیچیده‌تر شده است. اقدامات اخیر طالبان برای برکناری فرماندهان غیرپشتون در شمال و انحصار قدرت در تمام سطوح حکومت، این گروه را به سوی بازی باخت-باخت حرکت می‌دهد که سود آن برای هر گروه یا کشوری باشد، به نفع طالبان نخواهد بود و داعش از این خلأ می‌تواند به سود خود استفاده کند. با در‌نظرگرفتن تشکیل جبهه‌های مختلف ضد طالبان و افزایش تحرک شاخه خراسان گروه داعش در این کشور، یکی از نگرانی‌ها پیوستن اعضای کنار‌گذاشته‌‌شده طالبان به دیگر گروه‌ها از‌جمله داعش است که انرژی زیادی را صرف جذب نیروی جدید می‌کند.

 از آنجایی که این جبهه‌های ضد طالبان و گروه داعش در ماه‌های اخیر حملات زیادی را علیه طالبان سازماندهی کرده‌اند، بعید نیست برخی از اعضای برکنار‌شده طالبان، برای محافظت از خود، به جبهات ضد طالبان یا داعش بپیوندند. در این میان، هر‌چند طالبان تلاش دارند با پنهان‌کاری بر اختلافات داخلی و انحصار قدرت در دست طالبان پشتون‌تبار سرپوش بگذارند، اما حوادث اخیر نشان می‌دهد طعم شیرین قدرت این کار را برای طالبان پشتون‌تبار به یک امر انکار‌ناپذیر تبدیل کرده است. با توجه به عدم به‌رسمیت‌شناختن حکومت طالبان نزد جامعه جهانی، افزایش تنش‌ها میان این گروه، کار را برای حکومت مرکزی دشوارتر می‌کند؛ زیرا حکومت فاقد مشروعیت برای مهار مخالفان مسلح خود، هیچ پشتوانه رسمی و بین‌المللی‌ای  نخواهد داشت.

درگیری مرگبار در «تخار»
اختلاف میان طرفداران مولوی عبدالقدیر، عضو تاجیک‌تبار طالبان و خطیب سابق مسجد تالقان، با اداره استخبارات (اطلاعات) طالبان در ولایت تخار، ۹ کشته به جا گذاشت. این درگیری هنگامی رخ داد که نیروهای اداره اطلاعات طالبان مانع سخنرانی مولوی عبدالقدیر در یک مراسم «دستاربندی» در مدرسه‌ای در کوچه کلفگانی‌ها در حوزه چهارم امنیتی تالقان شدند. به گفته منابع محلی در تخار، این درگیری میان طالبان پشتون و طالبان غیرپشتون هنگامی آغاز شد که اداره اطلاعات طالبان روز ۲۱ ژانویه، مولوی عبدالغنی، از اعضای ازبک طالبان را به‌عنوان خطیب مسجد جامع تالقان به‌جای مولوی عبدالقدیر منصوب کردند. گفته می‌شود هنگامی که مولوی عبدالغنی نخستین بار در مسجد جامع تالقان سخنرانی کرد، مولوی عبدالقدیر به سوی میز سخنرانی رفت تا او نیز سخنرانی کند، اما نیروهای اطلاعاتی طالبان به او اجازه ندادند تا در این مراسم سخنرانی کند و او را از میز سخنرانی دور کردند. پس از این اتفاق، اختلاف میان طالبان غیرپشتون و اداره اطلاعات طالبان در تخار بالا گرفت و مولوی عبدالقدیر به کابل، بغلان و پلخمری سفر کرد و با برخی افراد صاحب نفوذ دیدار داشت. مولوی عبدالقدیر پیش از تسلط طالبان بر افغانستان، خطیب مسجد «باجوری‌ها» در تالقان بود و در مدرسه‌ای نیز به آموزش دینی به جوانان مشغول بود. او هنگامی که طالبان اداره تخار را به دست گرفتند، همراه شماری از دانش‌آموزان این مدرسه، به طالبان پیوست. طالبان او را به‌‌طور رسمی به سمت خطیب مسجد جامع تالقان منصوب کردند و به‌طور غیررسمی نیز به‌عنوان فرمانده حوزه چهارم پلیس شهر تالقان برگزیده شد. او از عالمان دینی بانفوذ در تالقان محسوب می‌شود. به گفته منابع آگاه در تخار، مولوی عبدالقدیر در روزهای اخیر در مراسم دستاربندی در مدرسه‌ای شرکت کرده بود و می‌خواست سخنرانی کند، اما نیروهای اطلاعاتی طالبان مانع سخنرانی او شدند. حدود نیم‌ساعت پس از این مراسم، طرفداران مولوی عبدالقدیر با نیروهای اطلاعاتی طالبان درگیر شدند که این درگیری حدود سه ساعت ادامه داشت. در این درگیری مسلحانه، علاوه بر هفت نفر از نیروهای طالبان، یک راننده و یک غیرنظامی دیگر نیز کشته شدند. شاهدان عینی به ایندیپندنت می‌گویند طالبان اجساد افرادشان را با ماشین‌ به بیمارستان تالقان منتقل کردند و به افراد حاضر در محل هشدار دادند از این اتفاق عکسی نگیرند. پس از این اتفاق، فرماندهی پلیس طالبان در تخار تصویر هفت جسد را منتشر کرد و نوشت این افراد عضو داعش را در تالقان کشته‌اند. اکنون مولوی عبدالغنی همراه شماری از افرادش به منطقه‌ای در «ختایان» تالقان رفته است. ناظران معتقدند طالبان در روزهای آتی درگیری‌های میان‌گروهی زیادی در شمال افغانستان خواهند داشت. این درگیری‌های میان‌گروهی احتمالا در نتیجه نارضایتی مولوی مهدی بلخابی در بامیان، صلاح‌الدین ایوبی، مخدوم عالم ربانی و احسان‌الله توفان در فاریاب در شمال رخ خواهند داد.