یهودی سازی قدس
از زمان آغاز تقابل اعراب و اسرائیلی‌ها، اورشلیم [بیت‌المقدس] به مانعی در مسیر پیداکردن راه‌حلی سیاسی بین فلسطینی‌ها و اشغال‌گران‌شان تبدیل شده است؛ با این حال، وضعیتی که شهر مقدس و «مسجدالاقصی» در این شهر درگیر آن هستند، از زمان صعود اخیر احزاب صهیونیست راست‌افراطی به قدرت در اسرائیل، به نقطه عطفی کلیدی رسیده است. سوم ژانویه، ایتمار بن‌گویر، رهبر حزب «اُتسما یِهودیت» یا «قدرت یهودی» با یورش به حیاط مسجدالاقصی تحت پوشش رسمی امنیت اسرائیل، به وعده انتخاباتی‌اش عمل کرد. این وزیر افراطی با این کار اولین مقام رسمی‌ای شد که از زمان اقدام مشابه نخست‌وزیر آریل شارون در سال ۲۰۰۰، چنین اقدامی کرده بود. اقدام شارون، انتفاضه دوم را کلید زد که به نام انتفاضه‌الاقصی شناخته می‌شود.
اوایل ژانویه، بن‌گویر به همراه تعداد کثیری از سربازان ارتش اشغالگر به‌عنوان محافظانش، وارد این مکان مقدس برای مسلمانان شد. تصاویر منتشر شده او را در محوطه حیاط مسجد در کنار جمعی از سربازان و نیز شهرک‌نشینان نشان می‌دهد. او پیشتر برنامه خود برای این اقدام را اعلام کرده بود. حماس، چندین بار از طریق میانجیان مصری و سازمان ملل درباره چنین اقدامی هشدارهایی به تل‌آویو ابلاغ کرده بود. رسانه‌های اسرائیلی نیز گزارش داده بودند هم قاهره، هم سازمان ملل به بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل پیام داده بودند که ممانعت از واکنش حماس به یورش بن‌گویر به این مکان مشکل خواهد بود، اما نتانیاهو از اقدام بن‌گویر جلوگیری نکرد.
یورش به الاقصی، اقدامی حساب‌شده
بسیاری از تحلیلگران سیاسی موافقند که یورش بن‌گویر به این مسجد که توسط پلیس اسرائیل و آژانس امنیت داخلی (شین بت) هماهنگ شده بود و با اطلاع قبلی نخست‌وزیر بنیامین نتانیاهو انجام شد، علامتی از سیاست دولت جدید درباره اورشلیم و الاقصی است. آنها می‌گویند که راست‌گراترین و افراطی‌ترین دولت تاریخ اسرائیل در فرایند تقویت شهرک‌سازی‌های غیرقانونی و تغییر وضعیت تاریخی مسجد الاقصی است. ایمن الرفاتی، تحلیلگر، به «کریدل» می‌گوید که یورش به حیاط مسجد و نیز ممانعت از ورود غسان‌المجالی، سفیر اردن به مسجد در اواسط ژانویه، دو پیامد دارد: «اولی تلاشی است برای درهم‌شکستن بازدارندگی روانی که بعد از نبرد «سیف‌القدس» (شمشیر اورشلیم) در سال ۲۰۲۱ برپا شده بود، نبردی که خود در نتیجه کارهایی مثل این در گرفته. دومی کاهش حاشیه حفاظتی اردن روی الاقصی است.»
مراسم سالانه «رژه پرچم» یا «رقص پرچم» مربوط به «روز اورشلیم» در تقویم اسرائیلی است که سالگرد تصرف شهر قدیم فلسطین در شرق اورشلیم را در سال ۱۹۶۷ جشن می‌گیرند. در ماه مه سال ۲۰۲۱، این رژه که به شکلی تحریک‌آمیز محوطه مقدس برای مسلمانان در مسجدالاقصی را هدف گرفته بود، درنهایت جنگی ۱۱روزه را بین نیروهای مقاومت در نوار غزه و سربازان اشغالگر کلید زد. فرماندهان حماس از این جنگ به‌عنوان نبردی پیروزمندانه یاد می‌کنند که در آن ضربات جدی به طرف اسرائیلی زده شد، هرچند ۲۶۰ فلسطینی نیز کشته و بخش‌های بزرگی از غزه ویران شدند. حماس در حالی در این نبرد ۱۱روزه با نام سیف‌القدس شرکت کرد که همکاری حزب‌الله لبنان و سپاه پاسداران را نیز با خود داشت. این موضوع را یک سال بعد محمد السنوار، از فرماندهان نظامی حماس در گفت‌وگویی با شبکه تلویزیونی الجزیره اعلام کرد.
مقامات اشغالگر، همچنین به دنبال تکرار تجربه مسجد ابراهیمی در شهر الخلیل (حبرون) در کرانه باختری هستند؛
با تقسیم زمانی و مکانی الاقصی بین مسلمانان و یهودیان. اسرائیل امیدوار است یورش به مسجد بدون هیچ واکنش منفی قابل‌توجهی بگذرد، واکنشی خواه از جانب مناطق اشغالی کرانه باختری و اورشلیم، خواه از سمت مبارزان مقاومت غزه و خواه از سمت احزاب چپ و میانه اسرائیل که درباره تأثیر بالقوه این اقدام روی امنیت و ثبات دولت دغدغه‌هایی مطرح می‌کنند؛ اما اقدامات بن‌گویر و پلیس اسرائیل، در عین اینکه خطرناک هستند، با بلندپروازی‌های افراطی‌های گروه «معبد یهود» همخوان نیست، گروهی که می‌خواهند بر ویرانه‌های مسجدالاقصی بنایی بسازند.
اواخر پاییز ۲۰۲۱، اسحاق هرزوگ، رئیس‌جمهور اسرائیل تصمیم گرفت مراسم آغاز ایام حانوکا (عید‌الانوار یا عید اخلاص، مربوط به سال نو یهودی) را در مسجد ابراهیمی در شهر اشغال‌شده الخلیل برگزار کند. حماس درباره چنین اقدامی هشدارهای متعددی داد و متولی این مسجد نیز این تصمیم را محکوم کرد. حتی برخی گروه‌های اسرائیلی چنین تصمیمی را محکوم دانستند.
یهودی‌سازی اورشلیم
روزی که بن‌گویر بر مسند وزارت امنیت ملی نشست، اویاد فیسولی، وکیل شورای جدید سنهدرین (نهاد مرکزی روحانیت متعلق به گروه‌های افراطی شهرک‌نشینان به نام «معبد») نامهای به رئیس پلیس اسرائیلی اورشلیم فرستاد و درخواست دیدار با وزیر کرد تا درخواست‌هایشان را به اطلاع او برساند و مشخص کند تا چه میزان می‌توانند انتظار حمایت دولت و پلیس را داشته باشند. این نامه ۱۱ درخواست را قید کرد که همه‌شان منجر به تقسیم مسجدالاقصی می‌شدند، شامل:
۱. ساعاتی که در آن افراطی‌ها می‌توانستند به مسجد یورش ببرند، گسترش یابد
۲. به آنها اجازه داده شود دعا و آیین‌های مذهبی را درون مسجد انجام دهند
۳. مسجد را در تمام طول هفته برای حملات باز کنند و اجازه دهند «وسایل مقدس» وارد مسجد شوند، شامل طومارهای تورات، تابوت عهد، شیپور و گیاهان و حیوانات صدقه
۴. یک کنیسه یهودی درون مسجدالاقصی برپا شود
۵. اسکورت افراطیون توسط پلیس متوقف شود
۶. اجازه یورش از همه درها داده شود و نه‌فقط از دروازه مغربی که از ۱۹۶۷ توسط مقامات اشغالگر کنترل می‌شود
۷. در زمان مناسبت‌های اسلامی از ورود مزاحمان به مسجد جلوگیری نشود
۸. «حقوق برابر» برای همه ادیان در الاقصی اعلام شود
۹. سیاست بیرون‌کردن یهودیان از مسجد لغو شود
۱۰. درهای کنیسه در مدرسه تاریخی تنزیه که مشرف بر زمین‌های الاقصی است و در حال حاضر تحت کنترل وزارت امنیت اسرائیل است، به روی همه یهودیان باز شود
در آوریل ۲۰۲۲، افراطی‌های گروه‌های معبد کارزاری شروع کردند برای کسب اجازه جهت انجام مراسم قربانی عید فصح در الاقصی. جنبش «بازگشت به کوه معبد» که توسط یک شهرک‌نشین یهودی افراطی به نام رافائل موریس رهبری می‌شد، اوایل ژانویه پیامی برای بن‌گویر فرستاد و از او برای تسهیل مراسم «قربانی فصح» در حیاط مسجد درخواست کمک کرد. این گروه در نامه‌شان اعلام کردند که شکل‌دهی به یک دولت راست‌گرای واقعی «فرصتی طلایی است برای بازگرداندن تاج به شکوه پیشین‌اش و احیای مراسم قربانی فصح برای اولین بار در حدود ۲ هزار سال». آنها بر این باور بودند که این اقدام «در صفحات تاریخ به‌عنوان آغاز ساخت معبد سوم ثبت خواهد شد.»
در سال ۲۰۲۲، با مجوز دولت اسرائیل، صدها یا به روایاتی هزاران شهرک‌نشین افراطی اسرائیل به مسجدالاقصی یورش بردند و آیین عید فصح را در آنجا برگزار کردند؛ البته در این سال اجازه اجرای مراسم قربانی و ذبح داده نشد اما گزارش‌ها نشان می‌دهد، احتمال دارد سال آینده اجازه این کار نیز داده شود.
«توسعه» پیش‌زمینه مهندسی جمعیتی
بلندپروازی‌های شهرک‌نشینان در زمین‌های اورشلیم به همان اندازه پیش می‌رود که تخلیه خانه‌ها با حمایت دولت و ساخت جاده‌ها و پل‌ها. محمود ابو ارغوب، یک نگهبان فلسطینی که در مسجدالاقصی مستقر است، برای کریدل فاش کرد که پلیس اسرائیل مانع از این می‌شود که اهالی اورشلیم و «مرابطون» (نگهبانانی که وظیفه‌شان حفاظت از اماکن مقدس اسلامی در مقابل ناباوران متخاصم است) بخش‌های فرسوده مسجد را بازسازی کنند. همزمان، چندین پروژه برای جا و مکان‌دادن به تعداد فزاینده شهرک‌نشینانی در حال پیاده‌سازی است که به مسجد یورش می‌برند.
دو گروه با نامهای مرابطون برای آقایان و مرابطات برای خانم‌ها، اسم خود را از عبارتی در قرآن گرفته‌اند که هر مسلمانی را بر آن می‌دارد که مرابط یا مدافع مکان‌های مقدس مسلمانان باشد. المانیتور می‌نویسد، این گروه‌ها که جمعیت اعضای‌شان بیش از هزار نفر برآورد می‌شود، برای حفاظت از مسجدالاقصی در مقابل یورش‌ها و حملات، تشکیل شده‌اند و تمام وقت مشغول همین کار هستند، با حقوقی که خیریه‌های اسلامی منطقه به آنها می‌دهند. این گروه‌ها البته پیشتر اقدامات و اهداف خود را علنی‌تر اعلام می‌کردند و مشخصا می‌گفتند، مأموریت آنها دفاع از «حرم شریف» در مقابل یهودیان است. اما بعد از برخوردهای مختلف دولت اسرائیل با این گروه‌ها و اعضای آنها، فعالیت‌های آنها با احتیاط بیشتری انجام می‌شود و به‌عنوان مثال، اعضای گروه عضویت خود را در گروه مخفی می‌کنند و مدعی می‌شوند که مستقل و فردی فعالیت می‌کنند.
طبق آمار «مدا» مرکز اطلاعات فلسطین، سال گذشته حدود ۵۵ هزار شهرک‌نشین به مسجد الاقصی یورش بردند، در مقایسه با آمار ۳۴ هزار نفری سال ۲۰۲۱. ابو ارغوب به این هم اشاره کرد که در سال ۲۰۲۲، دولت اسرائیل پروژه‌ای را برای گسترش پل چوبی مغربی کلید زد؛ پلی که دروازه مغربی را به میدان البراق وصل می‌کند. شهرک‌نشینان و «توریست‌ها» از این مسیر برای ورود به حیاط مسجد استفاده می‌کنند.
عدنان الحسینی، رئیس دپارتمان روابط اورشلیم در سازمان آزادی‌بخش فلسطین، پی‌ال‌او، بر این باور است که هدف پروژه گسترش پل، افزایش مزاحمت‌های شهرک‌نشینان است و راه را برای پیاده‌سازی یک پروژه بزرگ شهرک‌سازی هموار می‌کند، با تسهیل دسترسی به ماشین‌ها [برای ساخت‌وساز]. ابو ارغوب پیش‌بینی می‌کند که «در ماه رمضان (مارس آینده) ممکن است ناآرامی‌های گسترده حول دروازه دمشق ایجاد شود. این اشغال محدودیت‌های بیشتری بر این منطقه تحمیل می‌کند تا برای یهودی‌سازی و ضمیمه‌کردن [سرزمین‌ها به قلمرو تحت کنترل اسرائیل] آماده شود.»
تحت پوشش توسعه شبکه حمل‌ونقل، اسرائیلی‌ها برای تصرف سرزمین‌های بیشتر از اهالی اورشلیم با زمان در رقابت هستند. در اواسط ژانویه، کمیته محلی نقشه‌برداری و ساخت‌وساز در شهرداری اورشلیم برنامه‌های ساخت یک خط حمل‌ونقل ریلی سبک را تأیید کرد که شرق و غرب اورشلیم را به هم وصل می‌کند. آنها ادعا می‌کنند این پروژه بخشی از «انقلاب حمل‌ونقل مدرن در اورشلیم برای کاهش تراکم ترافیک است»؛ با این حال، نوین نجیب، پژوهشگر اهل اورشلیم می‌گوید این خط آهن که بناست در ۲۰۲۸ تکمیل شود، بهانه‌ای برای شهرداری اشغالگر فراهم خواهد کرد که زمین‌ها و املاک بیشتری از اهالی اورشلیم ضبط کند. آن طور که نجیب برای کریدل توضیح می‌دهد:«در آینده، شهرداری اشغالگر درخواست تخریب خانه‌هایی را خواهد کرد که اهالی اورشلیم صدها سال صاحب آنها بوده‌اند، چون آنها در مسیر این قطار خواهند بود یا برای تقویت اقدامات امنیتی اطراف خط آهن. این سناریو را اشغالگران پیشتر، ۹ سال پیش، در شهر شعفاط اجرا کردند، زمانی که ده‌ها نفر را مجبور کردند با همین پیش‌زمینه، خانه‌هایشان را ترک کنند.»
اوایل زمستان سال جاری، وزارت حمل‌ونقل اسرائیل اعلام کرد، در حال بررسی گزینه‌ها برای ساخت مترو در اورشلیم است. این در حالی است که برخی کارشناسان در خود اسرائیل با توجه به مساحت اورشلیم و ترکیب چینش محل فعالیت‌های مختلف در این شهر، نیاز به چنین پروژه‌ای و به‌صرفه‌بودن آن را زیر سوال برده‌اند. به همین مناسبت بسیاری معتقدند هدف اصلی این پروژه در راستای تلاش‌ها علیه مسجدالاقصی و نیز مسلمانان این محدوده تعریف می‌شود؛ به‌علاوه حتی برخی یهودیان اسرائیل نیز گفته‌اند، باتوجه به هویت مذهبی و مقدس این شهر، چنین اقدامی به وجهه این شهر ضربه خواهد زد. آنها همچنین به نبود مترو در شهرهای مشابه، اشاره کرده‌اند.
مقامات اشغالگر و گروه‌های معبد به تونل‌زنی زیر مسجد الاقصی ادامه می‌دهند. منابعی در اورشلیم روز ۱۰ ژانویه کشف تونل جدیدی را آشکار کردند که به شهر قدیم اورشلیم نفوذ می‌کند، چهار متر عرض دارد و از شهر سیلوان تا نقطه‌ای نزدیک دروازه مغربی گسترده است. نجیب توضیح می‌دهد: «هدف این تونل‌ها فراهم‌کردن شرایط تخریب مسجدالاقصی در نتیجه عوامل طبیعی مانند زمین‌لرزه است تا از مواجهه کلی با قدرت اشغالگر اجتناب کنند.»
غریبه‌ها در اورشلیم
خطرناک‌ترین این تحولات در اسرائیل اما پیاده‌سازی نقشه «اورشلیم بزرگ‌تر» است که به‌دنبال تغییر تعادل جمعیتی در شهر مقدس، به نفع جمعیت یهودی است، چنانکه مؤسسه پژوهش‌های کاربردی در اورشلیم، اِی‌آرآی‌جِی آشکار کرده است. در گزارشی که در اواخر ۲۰۲۲ منتشر شد، این مؤسسه نشان داد که اسرائیل اضافه‌کردن چهار بلوک شهرک‌نشین بزرگ به اورشلیم را آغاز کرده است: گیوات زیو، معاله آدومیم، گوش عتصیون و بسجوت. انتظار می‌رود این اقدام درصد فلسطینیان در جمعیت شهر را از ۳۷ درصد به ۲۱ درصد کاهش دهد.
جاد اسحاق، مدیر اِی‌آرآی‌جِی در بیانیه‌ای در سال ۲۰۲۲ اعلام کرد که دولت اسرائیل چندین پروژه شهرک‌سازی را تأیید کرده است، شامل ساخت ۴ هزار و ۹۰۰ واحد شهرک‌نشینی در اورشلیم، ۹ هزار واحد در منطقه عطروت در شمال این شهر و پروژه شهرک‌سازی «سیلیکون ولی» که در محدوده ۷۱۰ هزار متر مربع در محله وادی الجوز گسترش می‌یابد.
به‌علاوه، نقشه‌هایی برای تبدیل محله شیخ جراح و شهر سیلوان به محله‌های دارای اختلاط نژادی در کار است، با افزایش تعداد شهرک‌نشینانی که آنجا ساکن می‌شوند و بیرون‌راندن فلسطینیان از خانه‌هایشان جهت تخریب این خانه‌ها. در سال ۲۰۲۲، ای‌ارآی‌جی ۱۳۸ نمونه از تخریب خانه‌ها و ۲۷۳ نمونه تجاوز شهرک‌نشینان به سرزمین‌های اورشلیم را مستند کرد. علاوه‌براین، مقامات اشغالگر اسرائیل پروژه «ثبت و شهرک‌سازی سرزمینی» را کلید زدند تا املاک بیشتری را ضبط کنند که ممکن است منجر به ثبت ۸۰ درصد سرزمین‌ها به‌عنوان «املاک متروک» شود و چنان که اسحاق اشاره می‌کند، فلسطینیان را به «غریبه‌هایی در اورشلیم» بدل کند.
تهدید وجودی برای قدس
فلسطینیان در این شهر با بیگانه‌سازی سیستماتیک مواجه هستند که در آن مقامات اشغالگر تلاش می‌کنند مانع از تدریس برنامه درسی فلسطینی در مدارس فلسطینی شوند. در سال گذشته، مجوز دو مدرسه لغو شد، به بهانه تدریس برنامه‌های درسی که به ادعای آنها شامل «تحریک علیه دولت و ارتش اسرائیل» می‌شد. به گفته بنیاد فیضل حسینی، حدودا ۴۵ هزار و ۵۰۰ دانش‌آموز در اورشلیم که در ۱۴۶ مدرسه مرتبط با نظام آموزشی فلسطینی درس می‌خوانند، در معرض این خطر هستند که مجبور شوند برنامه درسی اسرائیلی را بخوانند.
بنیاد فیضل الحسینی که توسط جمعی از فلسطینیان برای دفاع از حقوق مردم فلسطین بنا شده است، به یاد فیضل عبدالقادر الحسینی، نام‌گذاری شده است. الحسینی، سیاستمدار فلسطینی و از اعضای سازمان آزادی‌بخش فلسطین و بعدتر از اعضای ارتش آزادی‌بخش فلسطین بود. او زمانی از مقامات «فتح» و حتی در دورانی از وزرای دولت خودگردان فلسطین نیز بود. الحسینی چندین بار توسط اسرائیلی‌ها بازداشت، زندانی یا حصر خانگی شد. او به‌عنوان سیاستمداری عمل‌گرا شناخته می‌شد که زبان عبری نیز می‌دانست و در رسانه‌های اسرائیلی برای تبیین مواضع فلسطین حاضر می‌شد.
از زمان آغاز اشغال اورشلیم در ۱۹۶۷، همه دولت‌های اسرائیلی، چپ و راست، پیگیر پروژه‌هایی برای یهودی‌سازی اورشلیم بوده‌اند؛ اما دولت فعلی اسرائیل که خود اسرائیلی‌ها آن را راست‌گراترین دولت در تاریخ اسرائیل توصیف می‌کنند، تهدید بزرگ‌تری برای شهر است. فرصتی بی‌سابقه برای گروه‌های راست‌گرا وجود دارد که شهر را یهودی‌سازی کنند و مسجدالاقصی را تخریب. چنین اقدامی احتمالا جرقه درگیری جدیدی را خواهد زد که احتمالا تا سطح یک جنگ بزرگ منطقه‌ای بالا خواهد رفت، همان‌طور که رهبران جنبش‌های مقاومت در فلسطین، لبنان و جاهای دیگر، مکررا هشدار داده‌اند.
جنبش انصارالله یمن نیز ازجمله گروه‌هایی است که در موقعیت‌هایی مثل این، حمایت خود را از اقدامات، تلاش‌ها و مواضع فلسطینیان اعلام می‌کند. عبدالمالک بدرالدین الحوثی، رهبر این گروه نیز تأکید کرده، یمن آماده است از همه راه‌هایی که بتواند، از مقاومت فلسطینیان حمایت کند، همچنین در هرگونه تقابل بین محور مقاومت و اسرائیل نقش‌آفرینی خواهد کرد.
